Jedną z najczęstszych chorób, z którą borykają się ciężarne kobiety jest cukrzyca ciążowa, będąca skutkiem ubocznym radykalnych zmian hormonalnych zachodzących w organizmie przyszłej mamy. Choć zazwyczaj mija wraz z zakończeniem ciąży, nie należy jej lekceważyć, gdyż cukrzyca w ciąży może prowadzić do bardzo poważnych konsekwencji zarówno dla samej kobiety jak i rozwijającego się płodu. Wcześnie wykryta może być regulowana samą dietą, zdarza się jednak, że konieczne jest również podawanie insuliny. Ze względu na fakt, iż cukrzyca ciężarnych rozwija się zazwyczaj w drugim trymestrze ciąży, to właśnie mniej więcej w połowie ciąży wykonuje się badanie przesiewowe w tym kierunku, czyli tzw. krzywą glukozową. Cukrzyca ciążowa: przyczyny Cukrzyca ciążowa to dość specyficzna jednostka chorobowa, dotykająca około 4% ciężarnych. Co powoduje cukrzycę w ciąży? Jej podłoże stanowią drastyczne zmiany hormonalne, które zachodzą w organizmie kobiety i prowadzą do nietolerancji węglowodanów. Dochodzi do tzw. insulinooporności, czyli stanu w którym produkowana przez trzustkę insulina blokowana jest częściowo przez inne hormony, a w efekcie w krwioobiegu notuje się zbyt wysokie stężenie glukozy. Dokładne przyczyny cukrzycy ciążowej nie są znane, nie wiadomo bowiem, dlaczego trzustka niektórych kobiet ciężarnych nie jest w stanie znieść zwiększonego zapotrzebowania na insulinę w tym okresie. Prawdopodobnie występują pewne predyspozycje genetyczne, do grupy zwiększonego ryzyka zalicza się jednak przede wszystkim kobiety: ze sporą nadwagą przed ciążą, u których w rodzinie występują przypadku cukrzycy typu II, chorujące na nadciśnienie tętnicze, z zespołem policystycznych jajników, po 35 roku życia, które przynajmniej raz poroniły, tzw. wieloródki, czyli które urodziły już przynajmniej dwójkę dzieci lub takie, które urodziły dziecko o wadze ponad 4 kilogramy, u których cukrzyca ciążowa pojawiała się we wcześniejszych ciążach. Ze względu na fakt, iż cukrzyca w ciąży nie musi dawać jakichkolwiek objawów, rutynowym badaniem wykonywanym u każdej ciężarnej na samym początku ciąży jest glukoza na czczo. W ciąży podwyższona glukoza na czczo jest wskazaniem do wcześniejszego wykonania testu pozwalającego zdiagnozować cukrzycę jakim jest tzw. krzywa cukrowa. Jeżeli wyniki oznaczenia glukozy na czczo są prawidłowe, test obciążenia glukozą wykonywany jest pomiędzy 24 a 28. tygodniem ciąży. Cukrzyca ciążowa – objawy Cukrzyca ciążowa w większości przypadków przez stosunkowo długi czas nie daje wyraźnych objawów. Ponadto, nawet jeśli pojawiają się objawy cukrzycy ciążowej, często są przez ciężarne lekceważone, ze względu na swój mało specyficzny charakter. Objawy wysokiego cukru to między innymi: zwiększone pragnienie – spowodowane przede wszystkim sporą utratą wody z moczem, a także szybkim wysychaniem błon śluzowych i skóry, częste oddawanie moczu – ze względu na fakt, iż glukoza to substancja osmotycznie czynna, kobiety cierpiące na cukrzycę ciążową mogą wydalać nawet 3 litry moczu na dobę. Jeżeli stężenie glukozy we krwi jest wysokie, może się również pojawić cukier w moczu, ospałość i chroniczne zmęczenie – pomimo zdrowej diety i aktywnego trybu życia ciężarna cały czas jest senna i apatyczna, napady głodu – spowodowane insulinoopornością i utrudnionym przedostawaniem się glukozy do tkanek. Najczęściej jednak to nie objawy, a nieprawidłowości w rutynowych badaniach kontrolnych, takie jak cukier w moczu czy też zbyt wysoki poziom glukozy na czczo, stanowią podstawę do dalszej diagnostyki pod kątem rozpoznania cukrzycy ciążowej. Skutki cukrzycy ciążowej Jeżeli u pacjentki zostanie zdiagnozowana cukrzyca ciążowa, konieczne jest wdrożenie odpowiedniej diety, a w razie konieczności również stosowanie domięśniowo zastrzyków z insuliną. Ciężarna musi nie tylko regularnie oznaczać sobie poziom cukru przy pomocy glukometru, ale również systematycznie odbywać wizyty kontrolne zarówno u lekarza ginekologa jak i diabetologa, dzięki czemu możliwe jest utrzymanie cukrzycy ciążowej pod kontrolą. Pozwala to zminimalizować niekorzystne skutki cukrzycy ciążowej dla zdrowia zarówno matki jak i dziecka. Powikłania cukrzycy ciążowej Niezdiagnozowana odpowiednio wcześnie lub też nieleczona cukrzyca ciążowa mogą doprowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych zarówno u matki jak i u dziecka. Choć teoretycznie samo zwiększone stężenie glukozy w krwioobiegu nie wykazuje niekorzystnego wpływu na rozwijający się płód, może ono prowadzić do uaktywnienia innych mechanizmów patologicznych. W związku z tym powikłania cukrzycy ciążowej mogą być następujące: makrosomia, czyli wysoka masa urodzeniowa dziecka, przekraczająca 4 kg, co stanowi wskazanie do wykonania cesarskiego cięcia, zwłaszcza u pierworódek, stan przedrzucawkowy, poród przedwczesny, zwiększone ryzyko poronienia, niedojrzałość metaboliczna układu oddechowego płodu, co skutkuje koniecznością podłączenia pod respirator po porodzie, bardziej intensywna żółtaczka noworodkowa, zwiększone ryzyko wad wrodzonych serca, nerek oraz cewy nerwowej, zwiększone prawdopodobieństwo zachorowania ciężarnej w ciągu najbliższych 15 lat na cukrzycę typu II, większe prawdopodobieństwo wystąpienia u dziecka w przyszłości nadwagi. Jak uniknąć cukrzycy ciążowej? Ze względu na fakt, iż nie do końca został poznany dokładny patomechanizm i czynniki odpowiadające za występowanie cukrzycy ciążowej, zapobieganie jej wystąpieniu praktycznie nie jest możliwe. Z pewnością dbanie o zdrową dietę, aktywność fizyczną oraz prawidłową masę ciała przed ciążą zmniejsza w pewien sposób ryzyko jej wystąpienia, jednak nie eliminuje go całkowicie. Skoro nie można się przed nią w 100% uchronić, warto zadbać o to by cukrzyca ciężarnych została w porę wykryta i nie miała poważnych skutków dla matki i dziecka. Dużą rolę odgrywa tu odpowiednia profilaktyka, która obejmuje badania przesiewowe wykonywane zarówno na początku, jak i w drugiej połowie ciąży. Cukrzyca ciążowa – diagnoza (testy) Profilaktyka cukrzycy ciążowej obejmuje tak naprawdę dwa testy, wykonywane w różnych okresach ciąży. Badanie glukozy w ciąży lekarz zazwyczaj zleca w czasie pierwszej wizyty lekarskiej. Jest to badanie glukozy na czczo i ma na celu sprawdzenie, czy być może kobieta nie cierpiała na niezdiagnozowaną cukrzycę jeszcze przed porodem. Jeżeli wynik jest prawidłowy, kolejny test wykonuje się dopiero pomiędzy 24. a 28. tygodniem ciąży. Gdy jednak już w tym badaniu uzyskuje się wyniki powyżej dopuszczalnych norm, test obciążenia glukozą w ciąży powinien być wykonany jeszcze w pierwszym trymestrze. Krzywa cukrowa w ciąży, fachowo określana jako doustny test tolerancji glukozy (OGGT) polega na wykonaniu w ciągu dwóch kolejnych godzin trzech oznaczeń: poziomu zero czyli glukozy na czczo, a następnie po zażyciu 75g czystej glukozy rozpuszczonej w szklance wody: oznaczenia po 1 godzinie od spożycia glukozy, oznaczenia po 2 godzinach. Aby badanie było wiarygodne i odzwierciedlało faktyczny stan organizmu pacjentki, musi ona być na czczo, czyli ostatni posiłek zjeść najpóźniej około 12 godzin przed badaniem. Glukoza powinna być spożyta maksymalnie w ciągu 5 minut od dokonania pierwszego oznaczenia, najlepiej wypita „duszkiem”, a pacjentka przez cały okres badania powinna pozostawać w pozycji siedzącej, nie wykonując żadnych intensywnych ruchów, gdyż ma to wpływ na końcowe wyniki badań. Jeśli chodzi o badanie jakim jest tzw. krzywa cukrowa, normy różnią się pomiędzy poszczególnymi oznaczeniami, dlatego też ich interpretacji powinien dokonać lekarz ginekolog. Co ważne, krzywa cukrowa nie może być wykonana u pacjentek, u których oznaczenie glukozy na czczo przekracza 126mg/dl, ze względu na ryzyko wystąpienia powikłań po spożyciu glukozy. Najczęściej taki wynik jest podstawą do postawienia diagnozy jaką jest cukrzyca ciążowa. Niektórzy lekarze jednak, chcąc mieć pewność, mogą zlecić wykonanie u ciężarnej oznaczenia hemoglobiny glikolowanej, odzwierciedlającej przeciętne stężenie glukozy we krwi w ostatnich trzech tygodniach. Cukrzyca ciążowa – normy cukru Jakie są normy glukozy w ciąży? Jeżeli chodzi o rutynowo wykonywane badanie jakim jest glukoza na czczo, norma to wyniki poniżej 100mg/dl, podobnie jak w przypadku pacjentek nie będących w ciąży. Dokładnie tak samo wygląda norma dla pierwszego parametru oznaczanego w ramach krzywej cukrowej, jakim jest również glukoza na czczo. Dla próbek pobranych po godzinie od wypicia glukozy, prawidłowe wyniki nie powinny przekraczać 180mg/dl, natomiast po dwóch godzinach od kiedy została podana glukoza norma wynosi maksymalnie 140mg/dl. Kiedy diagnozowana jest cukrzyca ciążowa? Wyniki krzywej cukrowej świadczące o tym, że kobieta cierpi na nietolerancję glukozy, to minimum jedno przekraczające normę oznaczenie, bez względu na to, czy jest to wynik na czczo, czy też po podaniu 75 mg glukozy. W zależności od tego, jak duże są te odchylenia w stosunku do zakresów prawidłowych, lekarz decyduje o wdrożeniu odpowiedniego leczenia. Leczenie cukrzycy ciążowej Jeżeli u ciężarnej zostanie zdiagnozowana cukrzyca ciążowa, leczenie powinno zostać wdrożone dopiero po konsultacji z lekarzem diabetologiem. To właśnie on na podstawie uzyskanych wyników badań zadecyduje, jak powinno wyglądać leczenie cukrzycy ciążowej. Zazwyczaj u większości ciężarnych głównym elementem terapii jest wdrożenie odpowiedniej diety, która umożliwia utrzymywanie cukru na bezpiecznym poziomie, który na czczo nie powinien przekraczać 90mg/dl, a po posiłku wynosić maksymalnie 120mg/dl. Utrzymanie takich wyników przy stosowaniu jedynie diety nie jest z pewnością łatwym zadaniem, jednakże pozwala uniknąć konieczności stosowania preparatów farmakologicznych. Oprócz wdrożenia odpowiedniej diety niezbędne jest również kontrolowanie poziomu cukru 3-4 razy dziennie za pomocą glukometru i wykonywanie odpowiednich notatek, niezbędnych diabetologowi do oceny skuteczności leczenia. Zazwyczaj też zaleca się, by ciężarna spożywała mniejsze posiłki, ale częściej (nawet 7-8 posiłków dziennie). Przy cukrzycy ciążowej, insulina stosowana podskórnie zawsze jest rozwiązaniem ostatecznym, stosowanym dopiero wtedy, gdy leczenie za pomocą diety nie przynosi oczekiwanych rezultatów. Insulina w cukrzycy ciążowej podawana jest pacjentkom zarówno za pomocą penów jak również pomp insulinowych. Im później jednak zostanie wdrożona, tym lepiej dla ciężarnej i dla rozwijającego się płodu. Dieta przy cukrzycy ciążowej Dieta w cukrzycy ciążowej ma na celu utrzymanie poziomu glukozy we krwi na odpowiednio niskim poziomie (poniżej 90mg/dl na czczo i 120mg/dl po posiłku). Na szczęście pacjentka nie musi sama się z tym zmagać. W przypadku schorzenia jakim jest cukrzyca ciążowa, jadłospis planuje się wraz z lekarzem diabetologiem. Uwzględnia się przy tym zarówno wiek, wagę jak i aktywność fizyczną i etap ciąży pacjentki. Jakie są jednak najważniejsze wytyczne, jeśli chodzi o to jak powinna wyglądać dieta cukrzycowa? W ciąży należy pamiętać o tym, żeby: posiłki spożywać regularnie, maksymalnie co 3 godziny (najlepiej około 6 do 8 posiłków dziennie) w małych porcjach, ograniczyć spożycie węglowodanów i cukrów prostych, a także tłuszczów, gdyż odpowiadają one za gwałtowny wzrost poziomu glukozy we krwi po posiłku, pić duże ilości wody, niewskazane są natomiast soki czy inne słodkie napoje, dieta była bogata w chude mięso, nabiał oraz ryby, wybierać raczej potrawy pieczone lub gotowane, niż smażone, wyeliminować słodycze oraz słone przekąski, wybierać produkty pełnoziarniste i warzywa bogate w błonnik, unikać owoców bogatych w cukry proste. Ze względu na fakt, iż owoce i warzywa są doskonałym źródłem witamin i mikroelementów dla przyszłej mamy, a także mogą być dobrą przekąską, wiele kobiet zastanawia się jakie owoce można jeść przy cukrzycy ciążowej? Należy wybierać te, które zawierają stosunkowo niewielką ilość cukrów prostych. Bez ograniczeń można więc spożywać: arbuzy, truskawki, melony, grejpfruty – które zawierają maksymalnie 5% cukrów prostych, borówki, morele, mandarynki, ananasy, brzoskwinie, wiśnie, porzeczki, czarne jagody, czereśnie, gruszki, jabłka, jeżyny, maliny, pomarańcze – w przypadku których węglowodany nie przekraczają 10%. Jeżeli jednak stosowanie diety nie przynosi oczekiwanych rezultatów, konieczne jest przyjmowanie insuliny. Dietę należy w tym wypadku jednak kontynuować aż do porodu i powrotu poziomu cukru do normy. Cukrzyca ciążowa a poród Jak wygląda poród z cukrzycą ciążową? Ze względu na fakt, iż najczęstszym powikłaniem cukrzycy ciążowej jest duża masa płodu czyli tzw. makrosomia, kobiety cierpiące na cukrzycę w ciąży najczęściej są poddawane cesarskiemu cięciu. Bezwzględnym wskazaniem do jego wykonania jest masa płodu powyżej 4 kg u pierworódki, u której poród siłami natury mógłby być bardzo niebezpieczny. Taka masa płodu nie jest natomiast niestety niczym niezwykłym u kobiet, u których została zdiagnozowana cukrzyca ciążowa. Poród drogą cesarskiego cięcia najczęściej ma miejsce przed planowanym terminem porodu, jednak nie wcześniej niż po ukończeniu 37. tygodnia ciąży. Ze względu na fakt, iż w przypadku schorzenia jakim jest cukrzyca ciążowa, zagrożenia dla dziecka bezpośrednio po porodzie mogą być spore, przy narodzinach koniecznie musi być obecny lekarz neonatolog. U tych noworodków zaraz po porodzie często obserwowana jest przede wszystkim hipoglikemia, spowodowana nadprodukcją insuliny przez ich własną trzustkę. Neonatolog jest również w stanie ocenić ogólny stan dziecka i wykryć ewentualne wrodzone wady rozwojowe, niezdiagnozowane do tej pory w trakcie badań USG. U większości kobiet cukrzyca ciążowa przemija od razu po porodzie, jednak przez mniej więcej 2-3 miesiące muszą one jeszcze pozostać pod opieką poradni diabetologicznej, aż do momentu kiedy lekarz zyska pewność, że wszystko wróciło do normy.